Birleşmiş Milletler’e göre Dünya’da kullanılan enerjinin %78 i kentler tarafından kullanılmakta, sera gazının %60 ı ise yine kentler tarafından üretilmektedir. Bunun sonucunda Dünyamız ve Gezegenimiz artık talepleri karşılayamamaktadır. Nüfus artışı; kaynakların tükenmesine ve daha fazla atık üretilmesine sebep olmaktadır. Bu durum; küresel iklim krizine yol açmaktadır. Kentlerdeki rüzgar etkisinin azalması, binaların yaydığı ısı artışları, hava koridorlarının oluşamaması ve benzeri nedenlerle kentsel ısı adaları oluşmaktadır. Bununla birlikte sanayideki diğer atık gazlarla da birleşerek ısınmaya yol açmaktadır. Küresel iklim değişikliği nedeniyle kentler ısı adalarına dönüşmekte, sıcaklık dalgaları, kuraklığa bağlı su kesintileri, aşırı yağışlar sonucu yaşanan taşkınlar ve seller gibi çeşitli olumsuzluklar insan sağlığı ve toplum hayatını olumsuz yönde etkilemektedir.

Peyzaj Mimarlığı; Küresel ısınma ve iklim değişikliğinin etkilerini azaltmak, kentlerimizi daha dirençli hale getirmek, azalan biyo çeşitliliği yerine koymak, ekosistemi onarmak için doğa tabanlı çözümler sunan bir meslek disiplinidir.

Peyzaj mimarlığı; kentlerin ve kırsal alanların küresel iklim krizine karşı doğa tabanlı çözümler sunmasıyla makro planlamalarda yer almaktadır. Europe Green Deal bu amaçla kurulmuş olup 2050 yılına kadar ‘Karbon Nötr’ alanlar oluşturmayı hedeflemektedir. Ancak ülkemizde mevzuat buna henüz hazır değildir. İvedilikle adapte edilmeli, kanun ve yönetmelikler çıkarılmalıdır. Ağaçlar fotosentez yaparken karbondioksiti emer ve atmosfere oksijen verirler. Bir ağaç, yıllık ortalama 22,5 kg CO2 emerek fotosentez yapmaktadır. Kırk yıl yaşayan bir ağaç, ömrü boyunca 900 kg sera gazı emmektedir. Bu durumda en iyisi hem karbon emisyonumuzu azaltıp hem de ağaç dikmek olacaktır. Çünkü ağaç dikmenin etkisi ortalama 40 yıl sonra hissedilebilecektir. ‘Karbon Nötr’ alanlar oluşturmak için ivedilikle atılan her adım Dünya’yı daha yaşanılır hale getirecektir.

Dayanıklı kentler, karbon yutak alanlarının tasarlandığı peyzaj alanları içermekte bu da iklim krizi ile mücadelede önemli bir rol oynamaktadır. Yeşil alanların; bir kentin iklimini düzenleme, hava ve toprak kalitesini iyileştirme, biyo çeşitliliğini güçlendirme, selleri ve taşkınları azaltma gibi sayısız olumlu etkileri vardır. Ekosistem ve doğa tabanlı çözümler kentlerin dönüşümünün parçası olmalıdır. Yeşil alanların gerek karbon yutağı oluşturarak sera gazı salınımlarını azaltma, gerekse iklim değişikliğiyle uyumlu kentlerin yaratılmasında çok önemli işlevleri vardır.

Karbon Yutağı;Karbondioksiti atmosferden yutarak depolayan doğal veya insan yapımı sistemlerdir. Karbon Tutma; karbonun belirli bir süre boyunca atmosfere salınmasını engelleyen bir şekilde yakalanması sürecidir. Karbonun atmosferden çıkarılması ve bir depoda saklanması süreci olarak tanımlanmaktadır.

Kent içinde bulunan karbon yutak alanlarının en önemlisi; bitkiyle örtülü alanlar olan kentsel yeşil alanlardır.

· Kent parkları, botanik bahçeleri,

· Kent ormanları,

· Hobi bahçeleri,

· Konut bahçeleri, çocuk oyun alanları,

· Mesire alanları, koruluklar örnek olarak verilebilir.

Bu örneklere ek olarak yeşil çatılar, yağmur bahçeleri, yağmur hendekleri ve dikey bahçeler de son dönemlerde kent yaşamında bütünlükçü yeşil alan yönetiminin önemli uygulamaları haline gelmiştir.

Kentsel yeşil alanlar neden önemlidir?

· Yeşil alanların kentsel ısı adası etkilerini azaltıcı etkileri mevcuttur.

· Suyu ve toprağı tutma işlevleri dolayısıyla taşkın, sel ve heyelan gibi doğal afetlerin yıkıcı etkilerini de azaltırken, kentin su zenginliğini artırır.

· Yeşil alanlar, havayı temizler ve oksijen miktarını artırır. Hava akımını ve nemini düzenler, hava sıcaklığının yükselmesini önler, rüzgâr hızını azaltır.

· Bitkiler toprağın üst kısmını kaplayarak hem su kaybını azaltır hem de su tutmayı kolaylaştırarak yer altı sularını besler.

· Bitki örtüsüyle beslenen toprağın kalitesi ve verimliliği artar.

· Kentlerin daha estetik hale gelmesini sağlayarak insan psikolojisine olumlu katkı sağlar.

· Yeşil alanlar ayrıca özellikle trafik kaynaklı gürültüyü emerek azaltır.

Kentlerde karbon yutak alanları oluştururken dikkat edilecek konular; tarihi dokuya, tür çeşitliliğine ve doğal habitatlara sürdürülebilirliğine zarar vermeyen, sokak hayvanlarının yaşam alanlarını koruyan biyo kültürel koruma perspektifi geliştirilmesidir.

Nesrin Karaoğlu Otuzoğlu

KAGİDER Üyesi