‘Kadınlar, İş Dünyası ve Hukuk’ başlıklı küresel endeks[1], 190 farklı ekonomi içerisinde kadınların ekonomik fırsatlarını etkileyen yasa ve yönetmelikleri 8 gösterge üzerinden analiz etmektedir. Kadınların iş hayatına başladıklarında, çalışma süreci içinde ve kariyerlerini sona erdirdiklerinde verdikleri ekonomik kararlarla uyumlu olarak belirlenen 8 gösterge; toplumsal cinsiyet eşitliğinin kadın istihdamı ve girişimciliği ile ilişkisine ışık tutmak ve bu konudaki politika tartışmalarına katkıda bulunmak amacıyla belirlenmiştir. Kadınlar, İş Dünyası ve Hukuk 2020, çalışan bir kadının yaşam döngüsü içinde karşılaşabileceği, ekonomik katılımını destekleyen veya engelleyen faktörleri analiz etmek ve bu karşılaştırmayı doğru bir şekilde yansıtabilmeyi amaçlamıştır. Bu sebeple ülke analizinde kullanılan temsili kadın, her ekonomi için o ülkenin ana ekonomik merkezi olan şehirde yaşıyor ve resmi olarak çalışıyor kabul edilmiştir. Bu çalışma son 50 yıla ışık tutacak şekilde genişletilerek değerlendirilmiştir.

Bahsi geçen 8 gösterge şu şekildedir:

1. Yer değiştirebilmek

2. Bir işe başlamak

3. Para kazanmak

4. Evlenmek

5. Çocuk sahibi olmak

6. Girişimcilik/işletme çalıştırmak

7. Varlıkları yönetmek

8. Emeklilik

Bu faktörler, kadınların hayatının çeşitli evrelerinde erkeklere kıyasla farklılık yaşayıp yaşamadığını ve seçimlerinin yasal mevzuattan kaynaklanan cinsiyet ayrımcılığından nasıl etkilendiğini analiz ediyor. Örneğin, ilk faktör olan Yer Değiştirme, kadınların iş arama sürecindeki ekonomik kararlarını etkileyebilecek olan yasal düzenlemeleri içeriyor.

1. Yer değiştirebilmek:

Hareket serbestisine engel olan faktörler olup olmadığını analiz eder.

Kadınlar, erkekler gibi;

- nerede çalışacaklarına karar verebilir mi?

- seyahat edebilir mi?

- pasaport başvurusunda bulunabilir mi?

- yurt dışına (farklı bir yaptırım olmaksızın) çıkabilir mi?

2. Bir işe başlamak:

Kadınların işe başlarken verdikleri kararları etkileyen faktörleri analiz eder.

- Bir kadın erkekle aynı şekilde iş bulabilir mi?

- Kanunlar, işe alımlarda cinsiyete dayalı ayrımcılığı yasaklıyor mu?

- İş yerinde cinsel tacize yönelik cezalar veya hukuksal yollar var mı?

3. Para kazanmak:

Kadınların maaş alırken karşılaştıkları yasal düzenlemeleri analiz eder.

- Yasalarda eşit değerdeki işler için eşit ücret öngörülüyor mu?

- Kadınlar tehlikeli sayılan işlerde erkeklerle aynı şekilde çalışabilir mi?

- Kadınlar erkeklerle aynı sektörlerde çalışabiliyor mu?

4. Evlenmek:

Evlilik ile ilgili yasal kısıtlamaları değerlendirir.

- Evli bir kadının kocasına itaat etmesini gerektiren yasal bir hüküm var mı?

- Bir kadın bir erkekle aynı şekilde evin reisi kabul edilebilir mi?

- Özellikle aile içi şiddeti ele alan bir mevzuat var mı?

- Bir kadın boşanma kararı alabilir mi?

- Bir kadın yeniden evlenme hakkına sahip midir?

5. Çocuk sahibi olmak:

Çocuk sahibi olduktan sonra kadınların iş yaşamını etkileyen faktörleri değerlendirir.

- Ücretli ebeveyn izni var mı?

- Anneler için en az 14 haftalık ücretli izin var mı?

- Hükümet, doğum izni yardım ücretinin %100'ünü karşılıyor mu?

- Babalar için ücretli izin var mı?

- Hamile çalışanların işten çıkarılması yasak mı?

6. Girişimcilik/işletme çalıştırmak:

Kadınların işletme kurması ve işi yönetmesi konusundaki faktörleri analiz eder.

- Yasalar, kredi alırken cinsiyete dayalı ayrımcılığı yasaklıyor mu?

- Bir kadın, bir erkekle aynı şekilde sözleşme imzalayabilir mi?

- işletme ruhsatı alabilir mi?

- banka hesabı açabilir mi?

7. Varlıkları yönetmek:

Mülkiyet hakkı ve miras konusunda kadınların karşılaştığı düzenlemeleri analiz eder.

- Erkek ve kadınların taşınmaz mallar üzerinde eşit mülkiyet hakları var mı?

- Kadın ve erkekler ebeveynlerinden miras alma konusunda eşit haklara sahip mi?

- Hayatta kalan kadın ve erkek eşler miras almak için eşit haklara sahip mi?

- Yasa, evlilik birliğinde eşlere malvarlığını yönetme konusunda eşit idari yetki veriyor mu?

- Kanun, parasal olmayan katkıların değerlenmesini öngörüyor mu?

8. Emeklilik:

Bir kadının emekli maaşını etkileyen yasaları değerlendirir.

- Kadın ve erkeğin tam emeklilik ödeneği ile emekli olabileceği yaş aynı mı?

- Kısmi emeklilik maaşı ile kadın ve erkeğin emekli olabileceği yaş aynı mı?

- Erkekler ve kadınlar için zorunlu emeklilik yaşı aynı mı?

- Çocuk bakımı nedeniyle alınan izin, emeklilik geliri içinde hesaba katılıyor mu?

Türkiye Değerlendirmesi

Türkiye, bu endekste aldığı 82.5 puan ile 190 ekonomi arasında 73. sırada yer almaktadır. Türkiye’nin her bir göstergeye göre almış olduğu puanlar aşağıda belirtilmiştir.

1. Yer değiştirebilmek

Türkiye’nin bu gösterge bazında yapılan araştırmada 100 puan almış olması; kadınlar ve erkeklerin pasaport başvurusu yapma, seyahat etme, iş yerini seçebilme gibi konularda hukuksal bir ayrımcılığa maruz kalmadıklarını ve eşit kanuni haklara sahip olduklarını göstermektedir.

2. Bir işe başlamak

Türkiye’nin 100 puan almış olması; Türkiye’de işe alımlarda kanunen kadın-erkek ayrımı yapılmadığını, kadınların ve erkeklerin eşit şekilde iş arayabildiğini ve iş yerinde cinsel tacize yönelik hukuki düzenlemeler olduğunu göstermektedir.

3. Para kazanmak

Türkiye bu göstergede 75 puan almıştır. Bu durum, kadınların erkeklerle aynı sektörde çalışması ve tehlikeli sayılan işlerde erkeklerle aynı şekilde çalışabilmesi konusunda eşit olmadıklarını göstermektedir. Aynı zamanda aynı işi yapan kadın ve erkeklerin aynı maaşı almadığını da belirtmektedir.

4. Evlenmek

Evlilik ile ilgili yasal kısıtlamaları değerlendirildiği bu gösterge üzerinden Türkiye’nin almış olduğu puan 80’dir. Yasaların evlilik birliği içerisinde ve boşanma durumunda kadın ve erkeklere eşit haklar vermeye yönelik geliştirilmesi gerektiği anlaşılmaktadır.

5. Çocuk sahibi olmak

Çocuk sahibi olduktan sonra kadınların iş yaşamını etkileyen faktörleri analiz eden bu gösterge üzerinden Türkiye 80 puan almıştır. Ücretli annelik ve babalık izni, buna bağlı haklar ve hamile çalışanların işten çıkarılmaması konusunda ilerleme kaydetmemiz gerektiğini göstermektedir.

6. Girişimcilik/işletme çalıştırmak

Türkiye, bu gösterge üzerinden 75 puan alarak kadınların işletme kurması ve işi yönetmesi konusunda dezavantajlı bir durumda sayıldıklarını göstermektedir. Kadınların iş kurarak iş gücüne katılmasını engel sayılabilecek çeşitli faktörler tespit edilmiş olduğundan bu göstergede Türkiye’nin puanı diğerlerine kıyasla düşüktür.

7. Varlıkları yönetmek

Mülkiyet hakkı ve miras konusunda kadınların karşılaştığı düzenlemeleri analiz eden bu gösterge üzerinden Türkiye 100 puan almıştır. Bu da kadın ve erkeklerin mülkiyet hakları ve miras konusunda kanunen eşit haklara sahip olduklarını göstermektedir.

8. Emeklilik

Kadınların emeklilik haklarını ve emekli maaşını etkileyen yasaları değerlendiren bu göstergede Türkiye 50 puan almıştır ve belirtilen göstergeler içinde Türkiye’nin aldığı en düşük puan göstergesi olmuştur. Kadın ve erkek emeklilik yaşı farklılığı, emekli ödenekleri ve bunu etkileyen faktörlerin çeşitlilik göstermesi sebebiyle Türkiye’nin bu rapora göre geliştirmesi gereken en önemli kategori Emeklilik olmuştur.

Bu bilgiler ışığında, Türkiye’de kadın istihdamını artırmak için yapılacak politikaların ve yönetmeliklerin para kazanmak, girişimcilik ve emeklilik göstergelerine yönelik olması gerektiğini söylemek mümkün.

Genel Rapor

Bu yılki çalışma, endeks dahilindeki tüm ülkelerin ortalama puanlarını artırdığını ve ilerleme kaydettiğini ancak özellikle yüksek gelirli olmayan ülkelerde kadınların birçok konuda erkeklerin gerisinde kaldığını belirtmektedir.

En iyi sekiz ekonomi; Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, İzlanda, Letonya, Lüksemburg ve İsveç olmuştur ve her bir göstergede 100 puan alarak kadınların bu sekiz göstergenin tamamında erkeklerle eşit yasal bir duruş sergiliyor olduğunu ortaya koymuştur. Aynı zamanda, en fazla gelişme gösteren 10 ekonomi; Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Nepal, Güney Sudan, Sao Tome ve Príncipe, Bahreyn, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Cibuti, Ürdün ve Tunus'tur. Bu ülkeler genel olarak işe başlama ve çocuk sahibi olduktan sonra çalışabilme konularında gelişme göstermiştir. Türkiye bu yılki endekste en iyi 8 ekonomi veya en hızlı ilerleme kaydeden 10 ekonomi listesinde yer almamaktadır.

Küresel ölçekte ‘çocuk sahibi olmak’, en fazla sayıda ekonominin reform yapmış olduğu gösterge olmuştur. Bu bilgiye bakarak, dünya çapında en fazla reformun bu göstergeye bağlı konularda yapılma eğilimi gösterdiği söylenebilir. Bunun dışında, dünya çapında incelendiğinde ortalama doğum izni 98 gün olmakla beraber babalık izni ise ortalama 5 gündür.

Endeks içerisinde tüm göstergelere bağlı olarak çeşitli ekonomilerin uygulamaya başlamış olduğu yeni yasal düzenlemelere yer verilmiştir. Aile içi şiddeti engellemeye, iş yerinde cinsel tacizi engellemeye veya ebeveynlik haklarının geliştirilmesine yönelik yasal düzenlemeler bunlardan bazılarıdır. Türkiye, bahsi geçen konularda yeni bir uygulamaya yer vermemiş olduğu için belirtilen kısımlarda yer almamıştır. Yapılmış olan reformların özeti şeklinde sunulmuş olan bölümde ise ülkelerin en çok ilerleme kaydettiği göstergelere yer verilmiştir, bunlardan bazıları şu şekildedir: Kanada-çocuk sahibi olmak, İtalya-emeklilik, Hindistan-para kazanmak, BAE- yer değiştirebilmek, bir işe başlamak, para kazanmak, evlenmek, çocuk sahibi olmak. Türkiye, bu göstergelere yönelik yeni bir yasal düzenlemede bulunmamış olduğundan bu özet gösterge raporu içinde de yer almamaktadır.

Endekste yer alan bilgilere göre çeşitli araştırmalar, kadınları güçlendiren politikaların ve reformların ekonomik büyümeyi artırdığını açıkça göstermektedir. Son 50 yıla bakıldığında özellikle kadınların iş açması ve yürütmesi konusunda büyük ilerleme kaydedildiğine ancak birçok ülkede bu göstergenin düşük seviyede kaldığına değinilmiştir. Kadınlar, İş Dünyası ve Hukuk – 2020’nin sadece yasal uygulama ve düzenlemeleri kapsadığı için ülke normları ve diğer faktörlerin uygulamada göz ardı edildiğini vurgulamaktadır. Bu sene yapılan çalışmada; toplumsal geleneklerin küresel ölçekte iyileşme göstermesi, ekonomilerin özellikle son 2 yılda kadınlara fayda sağlayabilecek yasal düzenlemeler uygulaması gibi özelliklerden dolayı olumlu bir tablo çizildiği ifade edilmiştir.