En baştan başlayalım; hergün duyduğumuz “Startup” terimi nedir?

Startup nedir’den önce ne değildir i cevaplayalım, her yeni girişim startup değil, köşede yeni açılan kitapçı, cafe ya da berber startup değil. Her hızlı büyüyen girişim ya da her çözüm üreten girişim de Startup değil. Örneğin Über’i mahallemizdeki rent-a-car’dan farklı kılan ne? İkisi de bir ihtiyaca cevap veriyor. Startup’lar ile ilgli birçok tanım var, bu tanımlardaki ortak noktaları bilelim:

Startup’lar bir soruna çözüm bulma amacı taşıyan yenilikçi bir ürün, süreç veya servis sunar.

Hızlı büyüme gösterirler, buna ölçeklenebilir (scalable) olmak ta deniliyor. 
Startup’ların diğer girişimlerden farklı kültürleri var, DNA’ları farklı da diyebiliriz. Amerika’lı bir girişimci, Adora Cheung, “Startup is a state of mind” diyerek  startup’ları ayrı bir kafayapısıdır diye tanımlamış.

Startup’lar başarısız olma riskleri yüksek olan ama başarılı olanlarının da çok büyük ve etki yaratan şirketlere dönüşme olasılığı olan girişimlerdir.

Ölçeklenebilir (scalable) olmak ne demek?

Bu ekosistemde sıkça işitilen terimlerden birisi de ölçeklenebilir olmak. En basit anlatımla maliyetleriniz minimum seviyede artarken, gelirlerinizi katlayarak arttırabilme kabiliyetidir. Yani gelirlerinizin lineer değil artarak artmasıdır (exponensiyel büyüme). Yazılım girişimleri günümüzün klasik ölçeklenebilir senaryolarıdır.

MVP nedir dediğimizde ilk akla gelen NBA’deki “most valuable player”, peki startup dünyasında MVP denince?

MVP (minimum viable product), tam türkçesi minimum uygulanabilir ürün ya da “basit ürün örneği” de deniliyor. Bir startup’ın sunmak istediği ürün veya hizmetin uygulanabilir minimum (ve temel) özelliklerine sahip çıktısıdır. MVP, fikrinizin tam yansıması olmayabilir ancak ürününüzün nihai değerini belirleyecek olan kullanıcılara ne yapmaya çalıştığınız hakkında bir fikir sağlayıp, geri bildirimleriyle sonraki adımlarınızı şekillendirmenizi sağlayacak nitelikte olmalıdır. MVP ile az zaman ve para harcayarak kullanıcılara ne yapmak istediğinizi aktarır ve onlardan alacağınız geri dönüşlerle nihai ürünü, servisi şekillendirmeye çalışırsınız.

Buraya kadar tamam, peki bir de Scaleup diye birşey duyuyoruz? Bir de onu açıklayalım.

Türkçe’de daha kendine tam bir karşılık bulamasa da en yakın karşılığı olarak “ölçeklenmiş şirket” denilebilir. Scaleup, dediğimiz zaman ürün-market eşleşmesi tamamlanmış, hitap ettiği pazar oturmuş, ve yüksek büyümeye hazır hale gelmiş startup’ın ilerlemiş aşamasındaki şirketlerden bahsediyoruz demektir.

Şimdi gelsin 1 milyon $’lık soru: Startup’lar ne zaman scaleup oluyorlar?

Startup şirketiniz iş modelinde önerdiği çözüm (ürün, hizmet) valide olduğu, kabul gördüğü ve startup aşamasındaki güçlüklerin giderilmiş olduğu ve artık exponensiyel büyümeye hazır hale geldiğinde startup şirketi scaleup olarak adlandırıyoruz.

Startup 1
Startup2

Yatırımlara geçmeden önce bir de bu ekosistemde sıkça adını duyduğumuz Incubator (kuluçka merkezi) ve Accelerator (hızlandırıcı) nedir onlara da değinelim:

Kuluçka merkezleri girişimcilerin ilk aşama yatırımcıları ve rehberleridir. Incubator’ler, girişimlere çeşitli şekillerde destek olurlar; küçük finansal destek, mentorluk, networking konusunda yardım, yatırımcı ve girişimci arasında köprü olmak, çeşitli hizmetlerin nasıl ve nereden alınabileceği konularında imkanlar sağlarlar. Incubotor’lar verdikleri hizmetler karşılığında girişimcilerden %3 ile %5 arasında değişen oranlarda hisse alırlar ancak bazı incubator’lar (mesela üniversiteler) girişimleri kabul ederken seçim aşamasından geçirirler ama sonrasında herhangi bir hisse talebinde bulunmazlar. (startuphukuku.com)

Türkiye’de Incubator ve Accelerator’ler çoğu zaman aynı anlamda kullanılsa da ve rolleri çok benzer olsa da; aslında Incubator (kuluçka merkezi) fikir aşamasındaki oluşumlara ya da çok erken safhadaki startup’lara, iş modeli kurulması, şirketleşme aşamasında destek olurken,  accelerator (hızlandırma programları) ise hali hazırda mevcut bir girişimin büyümesini hızlandırma konusunda destek sunarlar.

Pitching veya Elevator Pitching (Asansör konuşması)

Pitch kelimesi ingilizcede atmak, fırlatmak demektir ve beyzbol’da topu karşınızda bekleyen kişiye fırlatmak anlamında kullanılır. İşte girişimcilik ekosisteminde de girişimcinin kısa bir sürede fikrini karşısındaki yatırımcılara anlatmasına pitching denmektedir. Elevator pitch ise bir asansör yolculuğu süresince (çok kısa sürede, birkaç dakikada) fikrinizi anlatarak ilgi uyandırmanız demektir. Girişimcinin fikrini anlatması (pitching) önemli bir olaydır, klişe cümleleri bir tarafa bırakıp hızlı ve etkili bir şekilde siz kimsiniz, fikriniz nedir ve sağlayacağınız fayda nedir sorularını cevaplamanız beklenir. Etkili elevator pitch’in 9C’si (9 özelliği), yani birkaç dakikada fikrinizi, ürününüzü anlatımınız nasıl olmalı:

Concise: Az fakat bir o kadar da öz olmalı.
Clear: Açık bir ifadeyle dile getirilmiş olmalı.
Compelling: Etkileyici bir şekilde açıklıyor olmalı.
Credible: Problemi çözebileceğiniz konusunda ikna edici ve güvenilir olmalı.
Conceptual: Gereksiz detaylara girmeden fikrinizi konsept olarak anlatmalısınız.
Consistent: Tutarlı olmalı.
Concrete: Hayali değil somut ve uygulanabilir olmalı.
Customized: Anlattığınız kişiye göre uyarlanmalı, kişiye özel olmalı.
Conversational: Amacı anlattığınız kişi ile bir diyalog başlatmak olmalı.
Bir başka terim de Exit; peki Exit nedir?

Bir girişimcinin ve yatırımcının, istediği boyutlarda bir yatırıma ve geri dönüşe ulaşmasının ardından girişimden ayrılması anlamına gelir. Exit’te önemli olan kişinin kurduğu girişimden kendisi ve firması için en uygun zamanda çıkış yapmasıdır. Exit yapmak, bir girişimin ve girişimcinin başarı göstergelerinden birisidir. Aynı zamanda ekosistemin doğal bir gerekliliğidir. (Daha fazla bilgi için )

Sermaye Yatırımları:

Girişimcilik ekosistemi ile ilgili terimleri kısaca tanımladıktan sonra gelelim yatırım alanında duyduklarımıza, tutar olarak yatırımların küçükten büyüğe sıralı hali:

Seed funding (tohum yatırımı),
Angel investment (Melek Yatırım),
Venture Capital (Risk Sermayesi),
Series A-B-C (Seri A-B-C yatırımları),
Private Equity (Girişim Sermayesi)

Girişimler büyümek için fon’a (para’ya) ihtiyaç duyarlar, ilk önce arkadaşlar, aile ve kendileri de dahil olmak üzere (friends, family and fools) onlara inanan kişilerden bir fon bulabilirler, bu sermaye ile girişimlerini bir yere kadar getirdikten sonra daha fazla fon’a ihtiyaç duyduklarında ya borç (kredi) ya da sermaye ile bu fon’u sağlayabilirler.  Kredi alma hususunda çeşitli zorluklar olabilir; şöyle ki finansal kuruma teminat göstermek gerekebilir; gösterilen teminat karşılığı sağlanacak kredi ihtiyaç duyulan fon için yeterli olmayabilir, ayrıca kredi alındığında kısa vadede geri ödenmesi nakit akışını zorlayabilir.
Diğer alternaif te sermaye yatırımlarıdır. Yukarıda bahsi geçen tüm yatırımlar borç değil, sermaye yatırımlarıdır, yani bu yatırırımlarla artık bir ortağınız olacaktır. Diyelim ki borç (kredi) almak yerine sermaye yatırımı tercih ettiniz, burada yatırımcıların baktığı kilit nokta sizin işinizin büyüme potansiyelidir, ve bu projeyi hayata geçirebilecek iyi bir ekibinizin olup olmadığıdır.  Şimdi tek tek bu yatırımlar ne demek açıklayalım:

Seed investment (Tohum, Çekirdek yatırım):

Fikir veya basit ürün örneği aşamasında alınan yatırım. Özellikle üniversitelerin tekno parklardaki kuluçka merkezlerinde çok sayıda girişim ilk tohum yatırımı olanağı bulmaya başladı. Melek yatırımcılardan da tohum yatırım alabilirsiniz.

Angel investment (Melek Yatırım):

Girişimcilik ekosisteminde çok duyduğumuz terimlerden biri de melek yatırım. Melek Yatırım bir sermaye yatırımıdır. Melek Yatırımcı genellikle henüz yolun başında olan (Startup) bir iş fırsatına yatırım yapan, işletmelerin büyümeleri veya gelişmeleri için sermaye sağlayan kişidir.

Melek yatırımın özellikleri:

Gerçek kişi, bireysel yatırımcıdır. Aynı anda bir veya birden fazla melek yatırımcı bir girişime sermaye sağlayabilir.

Genellikle henüz yolun başında olan, Startup’lara bazen de daha ileri safhalarda sermaye sağlanabilir.

Melek yatırımcı azınlık hisse (max %50) alarak yatırıma ortak olur ve 2 ile 7 yıl arasında hisselerini satarak girişimden ayrılmayı hedefler.

Kendi deneyim ve tecrübesini aktararak işinize müdahil olmak isteyebilir veya hiç te müdahil olmayı tercih etmeyebilir. (Genelde görünen işe karışmamaları)
İhtiyaç duyduğunuz fon için birden fazla melek yatırımcı size yatırım yapmak isteyebilir, yatırımcılar siz girişimcileri seçtiği gibi sizler de size yatırım yapmak isteyen melek yatırımcılar içerisinden tecrübe ve deneyimlerinden veya network’unden faydalanmayı düşündüğünüz melek yatırımcıları seçebilirsiniz. Türkiye’deki girişimlere yapılan yatırımların çoğunluğu iş melek ağları üzerinden gerçekleştiriliyor. Türkiye’de akredite olan 400 civarı melek yatırımcı bulunuyor.

Venture Capital (Risk Sermayesi):

Risk (girişim) sermayesi ile de aynı melek yatırımda olduğu gibi işinize fon sağlayabilirsiniz. O halde Risk Sermayesinin Melek Yatırımcı’dan farkı nedir? Melek yatırımcı bireysel yatırımcı (kişi) iken Venture Capital bir kurumdur. İşin biraz daha kendini ispatlamış olması beklenir. Yatırım miktarı melek yatırıma göre daha yüksektir.
Yönetim toplantılarına VC i temsilen bir kişi katılır. Dönemsel rapor gönderimi yapılır.

Series A-B-C (Seri A-B-C yatırımları)

Seri A-B-C de risk sermayesi yatırımlarıdır. Tohum ve melek yatırım erken aşama yatırm olarak değerlendirilirken Seri A-B-C yatırımları için belli gelir ve belli hacme ulaşmış olmanız beklenir, erken aşama’nın sonrasında alınan yatırım türleridir. 1 milyon USD üzeri VC yatırımları Seri A yatırımı olarak kabul edilmektedir. Seri A, B ve C de her bir aşama, finansal olarak daha büyük yatırımlar demektir. Seri A-B-C yatırımlarından sonra kurum halka açılmaya kadar giden bir dönem yaşayabilmektedir.

Private Equity (Girişim Sermayesi)

Private Equity (girişim sermayesi) fon fazlası olan şahıs veya kurumsal yatırımcıların; yatırım ihtiyacı içindeki şirketlere yatırım yaparak bu şirkette pay sahibi olması ve şirketin büyümesi ve değer kazanmasıyla bu payları satarak kar etmesi amacını taşıyan yatırım şeklidir. PE yani halka arz startup’lar için değil artık bir geçmişi bulunan sektörde tutunmuş belirli bir büyüklüğe ulaşmış ve startup’lara göre daha az risk taşıyan şirketlerin yeniden yapılandırma veya büyüme stratejisi veya farklı bir sebeple finansman ihtiyacının karşılanması için yapılan finansman türüdür.

Peki Türkiye’de Yatırımcılar kimler?

5-Ocak-2018 tarihli Hürriyet Gazetesinde Türkiye Yatırımıcılık Ekosisteminde yer alan aktörler aşağıdaki şekilde verilmiştir. Hangi yatırım alanlarında hangi yatırım platformların olduğunu bilmeniz açısından:

Haberi okumak isterseniz

Melek Yatırım Ağları

Bahariye Melek Yatırım
BIC Angels
Bumed Business Angels
eTohum
Erciyes İş Melekleri Ağı (ERBAN)
Galata Business Angels
İstanbul Startup Angels
Keiretsu Forum Türkiye
Lab-X
Metutech-BAN
Şirket Ortağım
TEB Melek Yatırım Platformu
TEB Özel Yatırım Kulübü
TR Angels

Risk sermayederlari (VC):

Arya WIP
Aslanoba Capital
Collective Spark
Earlybird
Fidesa Ventures
Ida Capital
NexusVentures
Revo Capital
ScaleX Ventures
TRPE Venture Partners
YT Partners
212
500 İstanbul
iLab Ventures
Mediterra Capital
MV Holding
Şirket Çatısı Altında Kurulan Fonlar

Erken asama:

Demirören Ventures
Doğuş Girişim
F+ Ventures
Hürriyet Ventures
Inventures, Logo Ventures
Proline Ventures
Sankonline
Vestel Ventures
Büyük ölçekli yatırımcılar:
Abdi İbrahim
Ak Portföy-AGN
DGSK
İş Girişim
Öncü, Sanko
Verusaturk

Yabancı Yatırımcılar

Erken asama

Addventure
Hummingbird
MEVP
STCVentures
Wamda Capital
Büyük ölçekli yatırımcılar:
The Abraaj Group
3TS

Hızlandırma Fonları

eTohum
StartersHub
Stakeholder

Teknoloji Odaklı Hızlandırma Fonları

ACT Venture Partners
Diffusion Capital Partners (DCP)
Inovent
Inventram